پسته کوهی یا بنه، پسته مخصوصی است که در برخی نواحی کشورمان دیده می شود. میوه پسته کوهی به صورت شفت است، مغز آن روغنی است و به صورت تخمه مصرف می شود با این تفاوت که پوسته سخت آن باعث آسیب به دندان می شود. پوسته بیرونی این میوه، در جوانی سبز رنگ و قسمتی از آن قرمز رنگ است و به صورت نیمه رسیده در اردیبهشت ماه برداشت می شود. لازم به توضیح است از درختان پسته کوهی نوعی صمغ طبیعی که به سقر معروف است، ترشح می شود که حاوی مواد و ترکیبات مفید فراوانی بوده و خواص درمانی بسیاری دارد. برای آشنایی با خواص سقز مطالعه لینک زیر پیشنهاد می شود.
پسته کوهی یا بنه، رنگ سبز تیره دارد و کروی شکل است. خواص پسته کوهی تقریبا با پسته آجیل برابر است. مغز آن نیز شبیه مغز پسته ولی کوچکتر است. پسته کوهی با پسته های آجیلی تقریبا خاصیتی مشابه دارد. در استان کرمان با استفاده از پسته کوهی غذایی به نام ( قاتق بنه) تهیه می کنند. برای تهیه این غذا ابتدا مغز پسته کوهی را پودر کرده و در چند لیوان آب بجوشانید. این غذا سرشار از انرژی و چربی است که برای بدن بسیار مفید می باشد که در این مقاله به معرفی مهمترین خواص و فواید پسته کوهی خواهیم پرداخت.
ارتفاعش تا ۷ یا ۹ متر نیز رسیده است در بعضی از مناطق کوهستانی مانند کردستان ایران به میوه آن «قزوان» می گویند که برای خوشبو کردن دوغ و روغن حیوانی و همچنین در درست کردن ترشی استفاده می کنند. درخت بنه منبع تولید شیره سقز است. سقز که در گویش کردی منطقه بانه به آن (بنِشت) گفته می شود صمغی به رنگ سبز خیلی روشن، غلیظ و بسیار چسبنده است که استفاده دارویی فراوان داشته و به عنوان یک ملین قوی در درمان یبوست و درمان ناراحتی های گوارشی استفاده می شود. ۲۵ درصد از شیره سقز حاوی روغن پرارزش و صنعتی تربانتین است که کاربردهای فراوانی در صنعت دارد. علاوه بر این از شیره سقز در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده ها، حشره کش ها و در صنعت داروسازی در تهیه نرم کننده ها و ضد عفونی کننده ها استفاده می شود. علاوه بر این در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس کفش و چرم و صنعت چاپ مورد استفاده قرار می گیرد. بعلت نبود صنایع تبدیلی مناسب، اکثر سقز تولیدی در ایران به خارج از کشور صادر گردیده و به عنوان مواد پایه بسیاری از صنایع فوق الذکر بکار برده می شود. اگر چه آمار دقیقی از تعداد درختان بنه در بانه موجود نیست اما تعداد آنها بین ۱۰ تا ۲۰ هزار اصله تخمین زده شده است.
به طور متوسط از هر درخت ۵۰۰ الی ۱۰۰۰ گرم سقز بدست می آید که در شرایط مناسب و سالهای پرباران این مقدار بیشتر هم می شود. در بانه درخت بنه اغلب بصورت توده های مخلوط با درختان بلوط در روستاهای کانی سور، سیاحومه، دارینه، باشوان، بنه ژاژ، همزلان، ویسک، رشکی، خجک و … مشاهده می شود. میوه این درخت هم زمان با رسیدن خرما «زامردان» میوه اش می رسد و قابل مصرف است. نوع نارس این میوه که به صورت خام و بدون نیاز به شکستن پوسته (قبل از سخت شدن پوسته) خورده می شود،بنه چه یا به گویش محلی در منطقه سروستان بنه شه خوانده می شود. به گویش محلی درمنطقه نی ریز نیز به بنه شک خوانده می شود میوه درخت بنـِه ریز و مُدَوَر «گِرد» و کروی مانند و به رنگ سبز تیره است، و به نام برکُو معروف است. البته نوع دیگر نیز هست که کمی ریزتر است و به نام «کِهُن» معروف است. مغز میوه بنه به پسته شبیه ولی بسیار کوچک تر است. به دلیل سخت بودن پوست دانه آن، در شرایط عادی نمی توان با کاشت آن نهال تولید کرد بلکه دانه آن پس از چند سال ماندن در محیط و سایش پوسته یا ترک خوردن در یخبندان در بهار جوانه می زند. میوه اش ترش مزه و برنگ سبز تیره است.
درخت بومی به مناطقی است که فقط تعداد کمی از گونه های درخت دیگر رشد می کنند، که منجر به آن شده است که به صورت محلی برای چوب آن به کاهش تعداد درخت در زیستگاه طبیعی آن منجر شود. امروزه این گونه بیشتر در مناطق کوهستانی ایران یافت می شود. درخت اغلب به عنوان یک پایه برای Pistacia vera استفاده می شود که مهره پسته را تولید می کند. رزین و روغن از میوه درخت خوراکی هستند و در طب سنتی، عطر و برای تولید الکل استفاده می شود. درخت نیز به عنوان درخت زیبا برای پارک و در کنار جاده ها در نزدیکی دریای سیاه و در مناطق گرم آمریکای شمالی کاشته شده است. علاوه بر این، درخت برای جنگلهای زراعی و جلوگیری از فرسایش خاک در دامنه های شیب دار مورد استفاده قرار می گیرد.
در هرمزگان و حوالیِ بندرعباس آنرا «کَسودَنگ» Kasoudang و در بوشهر «کُلخُونگ» Kolkhong نام گذاری کرده اند. در ایلام آنرا قولەنگ و در کردستان قەزوان معرفی می کنند. در کشورِ ترکیه آنرا «مِلَنجیک» Melengic اسم می نهند . به صورتِ تجاری بسته بندی گردیده، به فروش می رسد و به کشورهایِ دیگر صادر می گردد. در نواحی از ایران مغز میوه بنه رسیده را در پس از آسیاب نمودن در آب جوش ریخته و غذایی به نام آب بنه با آن تهیه می نمایند. در استان کرمان به این غذا «قاتق بنه» می گویند. بنه از حبوبات بسیار گرم به حساب می آید و به خاطر روغنی بودن، این دانه چربی و البته از انرژی زیادی برخوردار است.
محصول سقز درختان بنه که ارزش اقتصادی زیادی دارد.سقز جزء دسته سمغ هایی(الئورزینها)قرار دارد که خواص داروئی، خوراکی و صنعتی بسیاری را دارا می باشد و در طب سنتی نیز مصرف می گردد
یکی از خواص پسته کوهی معالجه کم خونی است. کسانی که دچار کم خونی هستند می توانند از این میوه درپختن غذا مصرف نمایند به طور مثال جهت از بین بردن کم خونی از بنه در غذاهای محلی مثل کشک به جای گردو از بنه مصرف می گردد .از دیگر خواص استفاده از پسته کوهی درمان سردرد می باشد.
استفاده از میوه بنه جهت تقویت نیروی جنسی موثر می باشد. همچنین افرادی که بیماری نرمی استخوان دارند از بنه میل نمایند.
بنه جهت آرام کردن درد کمر، درد پشت و درد قولنج موثر است و ضماد بنه در معالجه ورم ها و زخم های سخت عالی است و از آن جایی که بنه سرشار از ویتامین های A و اقسام B و D است، موجب تقویت اعصاب می گردد و ترک لب را درمان نموده و از شبکوری جلوگیری می کند و برای جلوگیری از پوکی استخوان موثر می باشد.
بنه را می توان برای درمان تمام گونه های کرم معده مصرف نمود. پسته کوهی برای معالجه تکرر ادرار و قطره قطره آمدن آن موثر می باشد.
یکی از مهمترین خواص پسته کوهی معالجه زخم های روی پوست می باشد. این میوه موجب کم شدن التهابات و در درمان زخم ها موثر است. جالب است بدانید که با مصرف ضماد پسته کوهی می توان از گزیدگی توسط نیش حشرات پیشگیری نمود. همچنین از این ضماد برای افزایش مقاومت ناخن مصرف می گردد. با قاطی کردن پسته کوهی با روغن زیتون می توان خارش و ترک پوستی را معالجه نمود. می توان با استفاده از پسته کوهی یک ماسک عالی برای پوست فراهم نمود. بدین جهت باید که پسته کوهی را آسیاب نمود و با مقداری آب به خمیر تبدیل کرد و روی پوست قرار داد. جهت رفع ماه گرفتگی بنه را کوبانده بر روی قسمت ماه گرفتگی قرار داده و آنقدر این کار را تکرار کنند تا ماه گرفتگی از بین برود در گذشته برای رویانیدن موها از ضماد سوخته پسته کوهی مصرف می کردند. این ضماد برای بیماری گری (طاسی ) هم موثر است و میتوانید جهت صاف شدن صدا از روغن بنه مصرف نمایید.
پسته کوهی کالری فراوانی را داراست با این حال استفاده از آن به تنهایی باعث افزایش وزن نمی گردد اما با مخلوط کردن آن با بادام زمینی، بادام درختی و پسته کوهی و پودر کردن این مخلوط و سپس آن را با مقداری شکر قاطی نموده و به صورت روزانه مصرف گردد موجب افزایش وزن می گردد.
پسته کوهی برای تقویت اعصاب موثر است و در ازدیاد قدرت حافظه نیز مفید می باشد. افراد مسن با استفاده از حلوای پسته کوهی می توانند از بروز آلزایمر پیشگیری نمایند.جهت تقویت اعصاب می توان از مخلوط پسته کوهی و شکر میل نمود. چند عدد پسته کوهی را آسیاب نموده تا پودر گردد و سپس به آن یک قاشق شکر اضافه نموده و مصرف نمایید.
1- پسته کوهی دارای تمام املاح معدنی موردنیاز بدن می باشد (ید، آهن، روی، منگنز، پتاسیم، …) تمامی اسیدهای آمینه و همچنین روغن بسیار مفیدی که رگ ها را پاک می کند.
2- از روغن پسته وحشی بجای روغن شترمرغ در ماساژ و درد مفاصل استفاده می توان کرد که ارزان تر است.
3- شما می توانید روغن پسته وحشی را روی سالاد بریزید که مواد معدنی به سالاد خود افزوده باشید.
4- برای کودکان و نوجوانان که در حال رشد هستند روغن پسته کوهی را خوشمزه کنید تا با علاقه مندی بخورند.
5- پخته خواران می توانند از پسته وحشی مانند کشک کالجوش استفاده کنند که هم ارزان تر است و هم سالم تر زیرا کشک سرد است و سستی می آورد اما پسته کوهی گرم است و مقوی.
6- خانم های حامله برای تقویت عمومی بدن خود از خوراک پسته کوهی استفاده کنند.
7- در دنیای ما که تقریباً همه ی خوردنی ها سم پاشی شدید می شود، پسته کوهی، ارگانیک کاملاً استثنایی است.
8. پسته کوهی - این میوه برای بیماران فلج، لقوه، ام.اس و گرفتاران ضعف قوای بدن مفید است.
9- پسته وحشی انرژی زیاد می کند و به همین جهت برای پیشگیری از سرطان مفید است.
10- کسانی که به دنبال پروتئین پر از انرژی هستند می توانند از پسته کوهی استفاده کنند.
11- جهت تقویت نیروی جنسی می توان از پسته کوهی استفاده کرد.
12- برای درمان اسهال های ساده می توان از دم کرده پوست و برگ این گیاه استفاده کرد.
13- بنه اردار آور است.
14- ترشی بنه برای پاک کردن کبد و رفع سردرد مفید است
15- برای صاف کردن صدا می توان از روغن بنه می توان استفاده کرد.
16- بنه برای تقویت قدرت حافطه استفاده می شود.
17- جهت دفع سنگ های ریز از میوه بنه استفاده می شود.
18- روغن بنه پاک کننده اخلاط سینه و ریه می باشد
19- جهت باز شدن رنگ پوست، می توان از کوبیده بنه به صورت ماسک استفاده کرد.
20- بنه برای شب کوری مفید است.
21- برای کسانی که دچار نرمی استخوان هستند مفید است.
22- بنه را می توان برای ترک های لب استفاده کرد.
23- جهت خارج کردن اقسام کرم معده می توان از بنه استفاده کرد
24- صمغ پسته بر شلی کردن عضلان و اثر خواب آوری دارد.
25- می توان از پسته برای متعادل کردن طبع بدن و رفع سردی مزاج استفاده کرد.
زیاده روی در خوردن پسته کوهی، باعث زخم شدن دهان و کم اشتهایی می شود.
لازم به ذکر است، امروزه به خاطر ارزش این گونه گیاهی، محافظت از آن اولویت یافته و از روش های صحیح در بهره گیری از آن استفاده می کنند. همچنین از میوه، برگ و شیره حاصل از پسته کوهی، در صنعت داروسازی استفاده می شود. به علاوه، اندام های مختلف درخت پسته کوهی مصارف صنعتی گسترده ای دارد و از دانه های آن نوعی روغن خوراکی بسیار خوب، به دست می آید.